روایت طنزآلودی دربین مردم رایج است که می گوید درایران "آزادی بیان" وجود دارد اما "آزادی پس از بیان" نه. مفهوم آزادی بیان و حدود و
ثغور آن نه تنها در تاریخ ایران، بلکه درتاریخ ملل بارها و بارها تغییر پیدا کرده
است. این پرسش که مرز آزادی بیان کجاست و تفاوت نقد و توهین را چگونه وبا چه متر
ومعیاری می توان تعیین کرد، تا سالها بلاتکلیف بود و تا زمان انتشار اعلامیه جهانی
حقوق بشر، کمتر منبعی برای تبیین محتوایی ویا استناد به آن وجود داشت.
براساس ماده ۱۹ این اعلامیه هرکسی حق آزادی عقیده و بیان دارد واین حق
شامل این است که فرد از داشتن عقاید خود بیم واضطرابی نداشته باشد وهمچنین درکسب
اطلاعات و افکار ونیز درانتشار آن افکار با تمامی وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی
آزاد باشد. لیکن دراصل بیست و چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی، عبارت کلی و مبهمی
به کار رفته که بیش از آنکه ضامن آزادی بیان باشد، مرز و قیدی برای آن تعیین کرده
است.
براساس این اصل، نشريات ومطبوعات دربيان مطالب آزادند مگر آن كه مخل به مبانی
اسلام يا حقوق عمومی باشند. اما مفهوم کلی و مبهمی چون "مخل به مبانی اسلام
بودن"، مساله ای است که هر ممکن است هر اظهارنظری را شامل شود. در روزهای
گذشته، پویان خوشحال خبرنگار روزنامه ابتکار درگزارش خود به جای استفاده از
"شهادت" امام حسین ازعبارت "درگذشت" امام حسین استفاده کرده
بود وهمین امر به بازداشت او انجامید.
مدتی قبل ازآن، امیرحسین میراسماعیلی خبرنگار روزنامه جهان صنعت نیز به اتهامی
مشابه به عنوان خبرنگار هتّاک بازداشت شده بود. آزادی بیان درایران تحت حکومت
جمهوری اسلامی حتی با درنظر گرفتن نوعی نسبی گرایی فرهنگی، باز هم در وضعیت نگران
کننده ای به سر می برد. هرچند بر اساس گزارش سالانه خانه آزادی در مورد وضعیت
آزادی درجهان، کشورهای بسیاری (از جمله همسایگان ایران) اغلب در رده کشورهای
غیرآزاد جا می گیرند اما بر اساس همین گزارش، وضعیت ایران درشاخص های آزادی حتی
درمقایسه با افغانستان، عراق وترکیه نیز به مراتب بدتر است.
آزادی بیان درایران تحت حکومت جمهوری اسلامی
روز جمعه دوم نوامبر کاربران بسیاری در توییتر برای آزادی رائف بدوی هشتگ
زدند. رائف بدوی جوانی است که درماه مه سال ۲۰۱۴، دردادگاهی درعربستان سعودی به جرم اهانت به شخصیت‌های اسلامی دربه تحمل هزار
ضربه شلاق محکوم شد. درخبر دیگری، دیوان عالی پاکستان حکم اعدام آسیه بی‌بی، زنی
مسیحی که به اتهام کفرگویی به مرگ محکوم شده بود را لغو کرد. زنی که ازسال ۲۰۱۰ درسلول انفرادی گذرانده و اینک اسلامگرایان پاکستان در اعتراض به لغو این
حکم، خواستار قتل قاضیان دیوان عالی نیز شده اند. یکی از موسسان جریان اسلامگرا
درلاهور به هواداران خود اعلام کرده بود که سه نفر قاضی دیوان عالی جایزالقتل
هستند و گاردهای امنیتی آنان، رانندگان آنان وآشپزشان باید آنها را بکشند. این
مساله برای نخستین بار نیست که در پاکستان به یک بحران تبدیل می شود. در سال ۲۰۱۷ مشعل خان، دانشجوی جوان پاکستانی در میان فریاد الله اکبر ده ها دانشجوی دیگر
به اتهام کفرگویی به قتل رسید.
با این وجود وضعیت جمهوری اسلامی ایران در نقض آزادی از پاکستان به مراتب بدتر
است و گزارش سالانه خانه آزادی در سال ۲۰۱۸ هم این ادعا را تایید می کند. مساله بر سر این است که درایران برخلاف کشورهایی چون
پاکستان، این نقض مکرر آزادی نه به دلیل بافت اجتماعی و تعصبات مذهبی و یا خواست
عمومی، بلکه به دلیل ماهیت خود حکومت اتفاق می افتد. هرچند که توهین به مقدسات و
کفرگویی درقانون کشوری چون پاکستان صراحتا با مجازات اعدام یا حبس ابد روبرو خواهد
شد اما قتل و حذف دگراندیشان نه توسط حکومت که عمدتا توسط بدنه آتش به اختیار
اسلامگرایان تندرو انجام می شود. تفاوت اصلی جامعه ایران با همسایگان خود شاید در
همین نکته نهفته باشد. چیزی که باعث شده وضعیت آزادی در ایران، هم از پاکستان بدتر
باشد وهم از افغانستان و ترکیه و یا عراق. درایران اما برخلاف این
کشورها مثال های فراوانی درنقض آزادی بیان و قتل دگراندیشان توسط خود حکومت می
توان یافت.
من شارلی هستم - احترام به عقاید
کفرگویی و یا توهین به مقدسات، نه تنها درخاورمیانه بلکه حتی دربرخی کشورهای
اروپایی نیز هنوز موضوع بحث و جدل و یا همه پرسی است. قانون کفرگویی و توهین به
مقدسات در ایرلند در ۲۶ اکتبر امسال و درجریان
انتخابات حذف شد. هرچند که این قانون ازسال ۱۹۳۷ در قانون اساسی ایرلند گنجانده شده اما طبق گزارش ها تا به حال کسی به استناد
آن مجازات نشده است. آزادی بیان درکشورهای جهان تنها توسط دولت های استبدادی و در
داخل مرزهای آن ها نقض نمی شود. گروه های تروریستی نیز درموارد بسیاری دست به قتل
و کشتار دگراندیشان و یا منتقدان زده اند.
بیشتر بخوانید:
درسال ۲۰۱۵ درجریان حمله به هفته نامه شارلی ابدو درفرانسه که
تصاویر کاریکاتوری از پیامبر مسلمانان منتشر کرده بود درحدود بیست تن جان خود را
ازدست دادند. از دید تروریست های عامل حمله به دفتر شارلی ابدو، روزنامه نگاران
وکارکنان این نشریه مهدورالدم بودند. به عبارت دیگر برمبنای همان منطقی که بر اساس
آن ریختن خون سب النبی مباح است. یکی از جنجال برانگیزترین مسائل تاریخ جمهوری
اسلامی در بهمن سال ۱۳۶۷ درماجرایحکم قتل سلمان
رشدی نویسنده کتاب آیات شیطانی توسط روح الله خمینی دقیقا برهمین منوال اتفاق
افتاد. علی خامنه ای درسال ۱۳۸۳ این حکم را تغییر
ناپذیر خواند و بعدها درسال ۱۳۹۱ حسن صانعی سرپرست بنياد
پانزده خرداد دستمزد این فرمان قتل را به سه میلیون و سیصد هزار دلار افزایش داد.
آزادی بیان در دنیای آزاد
مرزهای آزادی بیان درهیچ جای دنیا بیکران نیست. برای نمونه درآلمان طبق قانون
اساسی انکار جنایات رژیم نازی وانکار کشتار یهودیان، جرم محسوب می‌شود. بر اساس یک
حکم دادگاه عالی قانون اساسی آلمان، انکار جنایات آلمان نازی، یک دروغ پراکنی
آشکار است و مشمول آزادی های مصرح در قانون اساسی آلمان نمی شود. براین اساس،
انکار هولوکاست، تکذیب یک حقیقت آشکار وثابت شده است و نمی تواند از حق
"آزادی عقیده" برخوردار شود. هر چند که مسائلی نظیر انکار هولوکاست در
بسیاری کشورهای اروپایی، مشمول آزادی بیان نمی شود اما مرزهای انتقاد و آزادی بیان
در بسیاری از کشورهای غربی روز به روز گسترش می یابد و در یک نمونه اخیر دادگاهی
در اتریش، توهین به مقامات سیاسی اتریش را حتی اگر با عباراتی تحریک آمیز و تکان
دهنده بیان شده باشد، آزاد اعلام کرد.
عرفان کسرایی پژوهشگر،10 نوامبر2018 - 19 آبان 1397
http://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-46165675
